Suriname: ‘Voetbal in de gevangenis’

Celstraffen in Suriname zijn lang. En de omstandigheden in gevangenissen belabberd. Minderjarigen krijgen vaak zwaardere straffen dan volwa...

Celstraffen in Suriname zijn lang. En de omstandigheden in gevangenissen belabberd. Minderjarigen krijgen vaak zwaardere straffen dan volwassenen. Justitie wil hen er zo van doordringen niet opnieuw de fout in te gaan. De stichting Young in Prison probeert te voorkomen dat jonge gedetineerden afgestompt of moedeloos raken. Bijvoorbeeld door een opleiding tot voetbaltrainer voor hen te regelen – van de bondscoach himself.

Verstandig? Nee, allicht niet. Maar zo had hij in één nacht wel een paar duizend Surinaamse dollar in handen. Dik duizend euro. Normaal gesproken zou Clifton* daar maanden voor moeten ploeteren in de car wash. En wat moest hij nou helemaal doen? Een paar uur op de uitkijk staan, autoportier forceren en wegwezen. Vlakbij de grens met Guyana zouden ze de wagen verkopen en dan waren ze de volgende dag terug in de stad. Mét alle doekoe. Zo ver kwam het niet.

Clifton vraagt zich niet zozeer af hoe de politie hem te pakken kreeg, maar vooral waarom hij zich liet overhalen om er met die auto vandoor te gaan. Hij ging er twee jaar voor de cel in. Elke dag hetzelfde patroon; baden, brood eten, de klas in, lunchen en terug naar zijn cel. Af en toe een uurtje tv-kijken en één keer in de week een activiteit. Meestal volleybal of voetbal. In het zaaltje speelden ze alleen drie tegen drie. Korte partijtjes; in totaal nog geen anderhalf uur. En omdat er zes teams waren, stond hij vaak maar een minuut of twintig binnen de lijnen.

Hoofdklasse
Gelukkig werd Clifton overgeplaatst naar Santa Boma. Een grotere gevangenis waar ze tenminste buiten konden voetballen. Daar kon hij eindelijk weer doen waar hij goed in was: scoren. Links, rechts of met zijn hoofd. Van zijn negende tot zijn zestiende had hij elk weekend competitie gespeeld. Als spits was Clifton altijd goed geweest voor minstens twintig goals per seizoen. Soms kan hij zich wel voor zijn kop slaan dat hij die twee jaar heeft weggegooid. Anders had hij nu misschien hoofdklasse gespeeld.

In Santa Boma bleef zijn talent niet onopgemerkt. Dit voorjaar werd hij geselecteerd door Kenneth Jaliens, de vorige bondscoach van Suriname. Nee, niet voor de nationale selectie. Jaliens koos Clifton uit om een cursus ‘Voetbaltrainer voor jongeren’ te volgen. Veertien dagdelen, opgesplitst in theorie en praktijk – samen met negentien andere gedetineerden tussen de 14 en 18 jaar.

WK-kwalificatie
Jaliens kan zich Clifton nog goed voor de geest halen. “Rustige, stille jongen, fijne voetballer.” Voor Clifton hoefde hij een oefening maar één keer voor te doen. Zo had Jaliens de cursus ook uitgedokterd: “De cursus is opgezet door de KNVB, maar ik moest de boel behoorlijk aanpassen aan het niveau van deze jongens. Dat blijft gemiddeld steken bij derde klas basisschool. Lezen en schrijven kost nog veel moeite. Mijn opzet was om de beste voetballers de rest op sleeptouw te laten nemen. Terwijl de jongens die wat langer op school hadden gezeten weer het goede voorbeeld zouden geven tijdens de theorieles. Daarmee creëer je tegelijkertijd solidariteit en verantwoordelijkheid binnen de groep.”

Jaliens vertelt trots dat alle twintig jongens hun diploma hebben gehaald. Hij heeft net een evaluatierapport gemaakt en hoopt dat er een vervolg komt. Dit werk is heel anders dan zijn baan als bondscoach, vertelt hij. Twee jaar lang begeleidde hij de seniorenselectie. Maar na de uitschakeling in de WK-kwalificatie was zijn tweejarige contract verlopen. Hij voelde er weinig voor om het vanwege een oefentrip en twee toernooien voor slechts vier maanden te verlengen. Jaliens ergert zich aan het kortetermijnbeleid van de Surinaamse voetbalbond: “Op deze manier valt er nooit iets op te bouwen met ons talent.” Vandaar dat hij vanaf januari weer fulltime voor de klas staat als leraar lichamelijke opvoeding. Die baan valt goed te combineren met de cursus voor jonge gedetineerden.



Competities
Om een terugval te voorkomen worden jonge gedetineerden begeleid door de justitiële kinderbescherming. Ook ná hun celstraf. Echte programma’s voor resocialisatie ontbreken nog in Suriname. Wel is een project opgezet om lang gestrafte jongeren een vak te leren, maar of ze daar na hun vrijlating echt mee aan de slag kunnen is nog maar de vraag. Om dezelfde reden toont maatschappelijk werker Raoul Helslijnen, die ook Clifton onder zijn hoede heeft, zich kritisch over het effect van de voetbalcursus: “Waar kunnen de jongens terecht met hun trainersdiploma? De reguliere clubs zullen hen vanwege hun verleden niet snel aannemen. Buurtclubjes, dat zou misschien kunnen. Maar in de stad wordt steeds minder gevoetbald. Vroeger had elke wijk een eigen team en waren er overal competities. Nu is het heel lastig om iets op te zetten. Ik heb het zelf ook geprobeerd. Maar na twee trainingen liep de animo terug. Jongetjes hebben geen discipline en worden thuis niet gestimuleerd.”

Pupillen
Sinds twee maanden is Clifton weer op vrije voeten. Hij leunt achterover in een cafetaria in Latour, één van de mindere wijken van Paramaribo. De medaille op zijn borst – een aandenken aan de trainerscursus – schittert in de koplampen van passerende auto’s, net als zijn gouden voortand. In deze buurt heeft hij altijd gewoond, vertelt hij. Na het overlijden van zijn moeder, vlak na zijn geboorte, trok hij met zijn broer en zus in bij zijn tante, neven en nichten. Ze woonden met z’n allen in een klein houten huis aan een hobbelige zandweg. Maar meestal zat hij op straat of op het veldje verderop. Elke middag voetballen. Huiswerk maken? Schei toch uit, man. Leren was nooit zijn sterkste kant. Toen hij werd opgepakt zat hij met zijn zestien jaar in de tweede klas van het lager beroepsonderwijs. Maar eigenlijk stond hij vaker auto’s te wassen dan dat hij
lessen volgde.

Na zijn vrijlating kreeg Clifton via zijn broer een baantje als tuinman. Erven en bermen snoeien, met een gewone maaier en soms met de brush cutter. Lange en zware dagen, maar het verdient niet slecht en ’s middags is hij op tijd thuis om te voetballen. Want dankzij het certificaat dat hij in de gevangenis haalde, mag hij nu officieel training geven aan pupillen tot twaalf jaar.

Champions League
Of Clifton veranderd is door zijn tijd in de gevangenis? Na een korte aarzeling: “Nu ben ik minder agressief, denk ik. Vroeger sloeg ik erop, zonder na te denken. En verder? Ik weet nu zeker dat ik profvoetballer wil worden.”

Natuurlijk begrijpt Clifton dat het moeilijk is daadwerkelijk als betaald voetballer aan de bak te komen. Want waarom zou hij ergens een profcontract in de wacht slepen als dat zelfs Emilio Limon niet lukt? Limon geldt al jaren als het grootste talent op de Surinaamse velden. Na stages bij achtereenvolgens RKC, AZ, Excelsior, Sparta, Sunderland en FC Utrecht kreeg hij telkens lovende rapporten. Maar van een contract kwam het niet. Alleen omdat Limon een Surinaams paspoort heeft en daarmee buiten de EU-regeling valt. Voetballers van buiten Europa moeten, net als in andere beroepsgroepen, bovenmodaal getalenteerd zijn en daardoor ook bovenmodaal verdienen. In het Nederlandse profvoetbal komt dat neer op een jaarsalaris van ruim vier ton. En dat gaat de penningmeesters in het profvoetbal net even te ver voor een onbekend talent uit Suriname.

Toch blijft Clifton stiekem dromen over beslissende goals in de Champions League. Mocht het uiteindelijk niet lukken, dan kan hij altijd nog jeugdtrainer worden. Zijn eerste proeftraining heeft hij al achter de rug. Achter, op het zandveldje, niet ver van het huis van zijn tante: “Zes tegen zes. En die kleine mannen staan echt naar mijn aanwijzingen te luisteren wanneer ik het spel stilleg.”

* Om privacyredenen heeft Clifton een andere naam gekregen in dit artikel. De overige geïnterviewden zijn wel met hun eigen naam en functie opgenomen.